کوروش بزرگ؛ بنیان‌گذار حقوق بشر
کوروش بزرگ، نخستین پادشاه هخامنشی، نه تنها به عنوان یک فرمانده نظامی موفق شناخته می‌شود، بلکه نام او با مفاهیمی چون انسان‌دوستی، عدالت‌محوری و احترام به حقوق اقوام و ملت‌ها گره خورده است. برخلاف بسیاری از پادشاهان عصر باستان که سلطه‌جویی و خشونت را راهی برای تثبیت قدرت خود می‌دانستند، کوروش با منش سیاسی متفاوتی پا به میدان گذاشت. او پس از فتح سرزمین‌ها نه تنها مردم مغلوب را قتل‌عام نکرد، بلکه ساختار اجتماعی آن‌ها را محترم شمرد و آیین‌ها و اعتقادات‌شان را پاس داشت. این رفتار متمدنانه، در عصری که جهان هنوز با مفاهیم اولیه حقوق بشر آشنایی نداشت، پدیده‌ای شگفت‌انگیز بود. همین ویژگی‌ها باعث شده تا از کوروش به عنوان یکی از نخستین چهره‌های تاریخ که به حقوق انسانی احترام گذاشت، یاد شود.
فتح بابل در سال ۵۳۹ پیش از میلاد نقطه عطفی در تاریخ تمدن بشر و درخشان‌ترین نمونه از سیاست انسانی کوروش به شمار می‌آید. او پس از ورود به بابل، به جای تخریب و سرکوب، با احترام کامل وارد شهر شد و مردم را آزاد گذاشت تا دین، زبان و سنت‌های خود را حفظ کنند. منشور معروف کوروش، که بر روی استوانه‌ای گلی به خط میخی نوشته شده، سندی تاریخی از این نگرش انسان‌گرایانه است. در این منشور، او به لغو بردگی، بازگرداندن خدایان و مردم تبعید شده به سرزمین‌هایشان، و آزادی پرستش اشاره می‌کند. برخی محققان، این منشور را نخستین اعلامیه حقوق بشر در جهان می‌دانند، چرا که اصولی چون آزادی دینی، لغو اجبار، و منع ظلم در آن دیده می‌شود. این رفتار در عصری که کشورگشایی اغلب با خشونت و تحقیر ملت‌های مغلوب همراه بود، نشانه‌ای از نبوغ سیاسی و دیدگاه انسانی کوروش است.
شخصیت کوروش در منابع تاریخی غیر ایرانی نیز با احترام فراوان توصیف شده است. هرودوت، تاریخ‌نگار یونانی، او را فرمانروایی دانا، معتدل و بخشنده معرفی می‌کند و حتی در ادبیات دینی نیز کوروش جایگاه قابل توجهی دارد. در کتاب مقدس یهودیان، او به عنوان "مسیح خداوند" شناخته شده که قوم یهود را از اسارت بابلی آزاد کرد و اجازه بازگشت به سرزمین خود و بازسازی معبد اورشلیم را به آن‌ها داد. چنین جایگاهی برای یک پادشاه غیر یهودی در منابع مذهبی نشان از عظمت و تأثیرگذاری مثبت او دارد. کوروش در نگاه ملت‌های مختلف نه به عنوان یک فاتح، بلکه به عنوان نجات‌بخش و حافظ کرامت انسانی شناخته می‌شود. همین محبوبیت فرامرزی، نشان‌دهنده قدرت نرم و اندیشه فراتر از زمان اوست.